Jaarthema: 2024 – 2025: Voorbij integratie: naar equity en belonging

Integratie is als concept nog steeds het dominante paradigma in het overheidsbeleid en academisch onderzoek rond migratie, diversiteit en sociale cohesie. Er is echter steeds meer kritische reflectie op het begrip integratie van immigranten, waardoor belangrijke tekortkomingen van onderzoek binnen dit kader aan het licht komen. Het jaarthema van CESSMIR wil een platform bieden voor dergelijk kritisch onderzoek, alsook voor theoretische reflecties en empirisch werk dat alternatieve benaderingen voorstelt voor het bestuderen van de multidimensionale aard van de ervaringen van migranten en vluchtelingen en de systemische ongelijkheden waarmee zij worden geconfronteerd.

Het meest problematisch voor critici (Phillimore 2021; Rytter 2019; Schinkel 2018) is dat integratie een kwestie van individuele verantwoordelijkheid is geworden, een eigenschap van individuen in plaats van van samenlevingen, wat aansluit bij de neoliberalisering van het immigratiebeleid. Tegelijkertijd worden de oorzaken van het mislukken van integratie, door middel van een de-individualiserende manoeuvre, toegeschreven aan de groep waartoe het individu geacht wordt te behoren. Statistische categorieën die individuen indelen in ‘etnische’, ‘raciale’ en ‘migrantenafkomst’-groepen spelen hierbij een rol. Ze maken het mogelijk om de integratie van immigranten te monitoren, wat kan worden gezien als een neokoloniale vorm van kennis en dominantie. Vooral omdat autochtone, blanke burgers worden vrijgesteld van integratie en worden beschouwd als reeds deel uitmakend van de samenleving.

Kritici zijn minder duidelijk over de alternatieve conceptuele kaders die onderzoekers kunnen helpen om deze impasse te doorbreken. ‘Superdiversiteit’ (Vertovec 2019) wil simplistische opvattingen over culturele homogeniteit ter discussie stellen en in plaats daarvan de nadruk leggen op het fluïde en elkaar kruisende karakter van identiteiten en ervaringen in steeds diversere omgevingen. In zekere zin vergelijkbaar is het concept van ‘erbij horen’ (Yuval-Davis 2011) ook voorgesteld als alternatief voor ‘integratie’, waarbij wordt gepleit voor een meer inclusief en genuanceerd begrip van sociale cohesie en voor het belang van gevoelens van verbondenheid en identificatie. In hoeverre zijn deze alternatieven echter in staat om de structurele ongelijkheden en discriminatie (Korteweg 2017) te bestuderen die bepaalde groepen kunnen beletten om volledig deel te nemen aan en zich thuis te voelen in de samenleving? Superdiversiteitsonderzoek is bekritiseerd omdat het het racisme en de dominantie die aan deze ‘diversiteit’ voorafgaan, verhult. Benaderingen die zich richten op verbondenheid worden op hun beurt bekritiseerd omdat ze moeilijk te operationaliseren en te meten zijn in empirisch onderzoek, en omdat ze voorbijgaan aan ongelijkheden in sociaaleconomische kansen.

Door dit onderwerp te kiezen als jaarthema voor 2024-2025 wil CESSMIR onderzoek en debat stimuleren over de beperkingen van onderzoek naar de integratie van immigranten en over alternatieve benaderingen die deze tekortkomingen ondervangen, zonder aan empirische rijkdom in te boeten. De interdisciplinaire aanpak van CESSMIR en de focus op praktijk, beleid en onderzoek nodigen uit tot discussie over een breed scala aan kwesties die verband houden met dit thema. Deze kwesties zullen worden onderzocht in verschillende activiteiten, waaronder de Migration Research in Practice-dag, masterclasses en lezingen door internationale experts.